Müze Kolleksiyonu’ndan Güneş Saati

Antik Dönemde zamanı ölçmenin en kolay yolu insan bedeninden başka bir gerece ihtiyaç duymadan...

06 Şubat 2015 Cuma 16:02
Müze Kolleksiyonu’ndan Güneş Saati

Antik Dönemde zamanı ölçmenin en kolay yolu insan bedeninden başka bir gerece ihtiyaç duymadan gölge boyunun kullanımıdır (Resim-1). Bu yöntem gölge boyunun güneş ışınlarının eğik geldiği sabah ve akşam vakitleri daha uzun; güneşin tepe noktasına ulaştığı öğle vakti ise, daha kısa olduğu basit gözlemine dayanmaktadır.

Bu yöntem basit olmakla birlikte son derece genel olduğundan zamanı daha kesin sınırlar içinde ölçebilmek için başka gereçlere ihtiyaç duyulmuştur. Bu konuda tarihçi Herodot polos (iç bükey gölge düzlemi) ve gnomon’dan (gölge çubuğu) oluşan bir düzenekle gündüzü 12 saate bölme yöntemini Yunanların Babil’den öğrendiklerini aktarmaktadır.

Güneş saati Arkaik Dönem ’de Hellen Dünyası’na girmiştir (M.Ö. 8.-6. yüzyıl). İlk başlarda birkaç bilim adamı tarafından kullanılan bu araçlar, M.Ö. 4. yüzyıldan itibaren sıradan yurttaşların da günlük kullanım gereci haline gelmiştir. Güneş saatleri avlular, bahçeler ve mezarların yanı sıra, caddeler, hamamlar, tapınaklar ve resmi alanlara da dikilmiştir.

M.S. 1. yüzyıldan itibaren portatif güneş saati örneklerine rastlanmaktadır. Hellenistik ve Roma dönemlerinde en sık rastlanan tip genellikle 30-40 cm yüksekliğinde, sabit duran, çeyrek küre formlu güneş saatleridir. Bu güneş saatleri, üst kısımları çeyrek küre oluşturacak şekilde oyulan mermer veya kireçtaşı bloklardan yapılmıştır. Çeyrek küreye üç yatay (ay çizgileri) ve on bir dikey (saat çizgileri) çizgi kazınmıştır. Kimi örneklerde çizgilere rakam veya ay adları da kazınmıştır. Çeyrek kürenin merkezine demir veya bronzdan bir gölge çubuğu kurşun dökülerek sabitlenmektedir. Gölge çubuğu gölgesinin, çeyrek küreye düşebilmesi için yere paralel yerleştirilmektedir(Resim-2). Güneş saati güneye bakacak şekilde yerleştirildiğinde gölge çubuğunun çeyrek küre üzerindeki gölgesi gün boyunca soldan sağa (batıdan doğuya) doğru hareket ederek gündüz saatlerini göstermektedir.

Çeyrek küredeki 11 dikey çizgi gündüzün 12 saatini göstermektedir. Günün ilk saati güneşin doğmasıyla başlayıp, on ikinci saat de güneşin batmasıyla son bulmaktadır. Gün uzunluğu coğrafi enleme bağlı olarak yıl boyunca değiştiğinden, yaz günleriyle kış günlerinin uzunluğu da değişmektedir.

Çeyrek küre formlu güneş saatleri gündüz saatlerini doğruya yakın bir şekilde gösterebilirken, ayların gösteriminde yetersiz kalmaktadır. Birçok güneş saatinde sadece gündönümleriyle ekinokslar belirtilmiştir. Çeyrek küre üzerindeki, yatay duran ay çizgileri, ayların ancak yaklaşık bir şekilde tahmin edilebilmesini olanaklı kılmaktadır.

Çorum Müzesinde sergilenen Güneş Saati, M.S. 3. Yüzyıl’a, Roma Dönemine tarihlenir. Bu Güneş Saati, küresel güneş saatlerindendir. Tek parça mermerden yapılmıştır. Üzerinde “Emekli asker Marcus Baebius Pius” yazısı okunmaktadır.

Son Güncelleme: 09.08.2018 00:20
Yorumlar
Avatar
Adınız
Yorum Gönder
Kalan Karakter:
Yorumunuz onaylanmak üzere yöneticiye iletilmiştir.×
Dikkat! Suç teşkil edecek, yasadışı, tehditkar, rahatsız edici, hakaret ve küfür içeren, aşağılayıcı, küçük düşürücü, kaba, müstehcen, ahlaka aykırı, kişilik haklarına zarar verici ya da benzeri niteliklerde içeriklerden doğan her türlü mali, hukuki, cezai, idari sorumluluk içeriği gönderen Üye/Üyeler’e aittir.